Historia białostockiego oddziału SARP

Obraz Białegostoku po zakończeniu II Wojny Światowej w latach 40-tych i początku 50-tych minionego wieku, to zniszczone w 80% centrum i małomiasteczkowa, a miejscami wiejska zabudowa poza jego granicami. Potrzeby w zakresie odbudowy były niewspółmierne do możliwości projektowo-realizacyjnych, bowiem w mieście działało zaledwie dwóch architektów – Stanisław Bukowski i Antoni Choroszucha. Nic też dziwnego, że pierwsze projekty budowlane wykonywane były w Warszawie.

Wreszcie w 1949 r. powstaje pierwsze biuro projektów z prawdziwego zdarzenia (późniejszy MIASTOPROJEKT), w którym zatrudnienie znajdują m.in. architekci, sprowadzający się do Białegostoku, przeważnie na zasadzie tzw. nakazów pracy.

Pierwsze koło SARP powstaje w ramach Oddziału Warszawskiego, którego Zarząd organizuje w październiku 1953 r. otwarte zebranie wyjazdowe w sali konferencyjnej ówczesnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej przy ul. Mickiewicza 3. Inicjatorem tego przedsięwzięcia był kol. architekt Walerian Bielecki, przybyły z Warszawy uczestnik Powstania Warszawskiego – twórca powstańczego samochodu pancernego, słynnego „Kubusia”.

Informacje o początkach Oddziału SARP w Białymstoku znalazły się w Komunikacie Zarządu Głównego SARP Nr 8 z sierpnia 1954 r., w którym odnotowano fakt przyjęcia w poczet członków nadzwyczajnych Stowarzyszenia koleżanki Krystyny Drewnowskiej oraz kolegów: Alfonsa Danilczuka, Jarosława Kiercela i Edwarda Paska – naszego aktualnego Przewodniczącego Oddziałowej Komisji Rewizyjnej.

Warto w tym miejscu przypomnieć, iż zgodnie z obowiązującym wówczas Statutem, członkostwo w SARP było dwustopniowe:
– bierne (trwające rok) w formie członkostwa nadzwyczajnego oraz
– czynne, po weryfikacji (pod względem profesjonalnym i etycznym) członka nadzwyczajnego, który po jej pozytywnym wyniku stawał się członkiem zwyczajnym, pełnoprawnym. W Komunikacie Zarządu Głównego Nr 1 ze stycznia 1956 roku znajduje się oficjalna informacja o powołaniu, liczącego 4 koła i 22 członków, Oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP w Białymstoku. W skład Zarządu Oddziału I kadencji weszli następujący koledzy: Walerian Bielecki jako Prezes, Henryk Majcher jako V-ce Prezes, Lesław Jarosz jako Sekretarz, Mieczysław Krzywiec jako Skarbnik oraz Alfons Danilczuk i Jerzy Zgliczyński jako członkowie Zarządu. Pierwszym Przewodniczącym Oddziałowej komisji Rewizyjnej wybrany został kol. Antoni Choroszucha.Zarząd II kadencji wyłoniony na kolejnym zebraniu sprawozdawczo-wyborczym w grudniu 1957 roku to: Prezes-Jerzy Zgliczyński, V-ce Prezes ds. twórczości – Henryk Majcher, V-ce Prezes ds. wewnętrznych – Leon Jaruszewicz, Sekretarz-Tadeusz Lemieszek, Skarbnik-Marian Naumowicz oraz członkowie Zarządu: Janusz Kretowicz, Edward Rybiński i Marian Sordyl.

Pierwsze dwie kadencje to przede wszystkim działania związane z integracją środowiska, a po 1956 roku zagadnienia związane z twórczością architektoniczną. Siedziba Zarządu Oddziału mieściła się tymczasowo w Prezydium WRN przy ul.Mickiewicza 3.

W trakcie III kadencji, trwającej od 15 czerwca 1959 r. do 13 września 1961 r., rozstrzygnięty został pierwszy otwarty konkurs architektoniczny na Centrum Białegostoku, zorganizowany przez Białostocki Oddział SARP – jego efekt zauważalny jest dziś w postaci zrealizowanych czterech budynków mieszkalnych-pięciokondygnacyjnych oraz trzech parterowych pawilonów usługowych przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie, pomiędzy budynkiem rektoratu Uniwersytetu w Białymstoku i ul. Legionową. Prezesem Zarządu był wówczas Edward Rybiński, V-ce Prezesem ds. twórczości – Walerian Bielecki, V-ce Prezesem ds. wewnętrznych – Stanisław Bukowski, który kończył prace przy rekonstrukcji Pałacu Branickich, Sekretarzem – Tadeusz Lemieszek, Skarbnikiem – Janusz Kretowicz, a członkami Zarządu – Leon Jaruszewicz oraz Henryk Kuzioła.

W związku z oddaniem do użytku budynku Naczelnej Organizacji Technicznej u zbiegu ulic: Legionowej i M. Skłodowskiej-Curie, SARP uzyskał stałą siedzibę dla urzędującego Zarządu Oddziału, którą przez wiele lat kierowała niezapomniana Pani profesorowa Teresa Zającowa.

Już w tej siedzibie swoje posiedzenia odbywał Zarząd Oddziału IV kadencji, którego skład do 3 lipca 1964 r. przedstawiał się następująco: Prezes – Walerian Bielecki, V-ce Prezes ds. twórczości – Marian Sordyl, V-ce Prezes ds. wewnętrznych – Tadeusz Lemieszek, Sekretarz – Anatol Waszkiewicz, Skarbnik – Alfons Danilczuk oraz członkowie Zarządu – pierwsza kobieta – Barbara Gudelis (obecnie Kowalewska), Jan Citko i Eugeniusz Kułakowski (długoletni szef Dyrekcji Inwestycji Miejskich).

Zarząd Oddziału V kadencji trwającej od 3 lipca 1964 r. do 14 listopada 1966 r. odzwierciedla dalszy osobowy wzrost liczby członków Białostockiego Oddziału SARP – Prezesem został Henryk Majcher, V-ce Prezesem ds. twórczości – Henryk Toczydłowski, V-ce Prezesem ds. wewnętrznych – Janusz Szczepański, Sekretarzem – Jan Krutul, Skarbnikiem – Mieczysław Krzywiec, a członkami Zarządu – Barbara Gudelis, Stefan Bednarz i Janusz Kretowicz.

VI kadencja w latach 1966-1969 to debiut w działalności Stowarzyszenia pomysłodawcy utworzenia w Białymstoku Wydziału Architektury – kolegi Idziego Łukaszewicza, który w wybranym Zarządzie piastował stanowisko Sekretarza. Prezesem został Stefan Zielenkiewicz, V-ce Prezesem ds. twórczości – Marian Sordyl, V-ce Prezesem ds. wewnętrznych – Rajmund Małyszko (ówczesny Architekt Miejski), Skarbnikiem – Kazimierz Jaraczewski, a członkami Zarządu – Władysław Gudelis, Kazimierz Żwiącik i Mirosław Zbichorski.

W trakcie VII kadencji Oddział Białostocki SARP poniósł niepowetowaną stratę jaką była nagła śmierć pierwszego Prezesa Zarządu Oddziału – kolegi architekta Waleriana Bieleckiego, aktualnego wówczas członka Zarządu wybranego na okres od 23 kwietnia 1969r. do 25 czerwca 1971r. Funkcję Prezesa sprawował wówczas Marian Sordyl, V-ce Prezesa ds. twórczości – Jan Citko, V-ce Prezesa ds. wewnętrznych – Leon Jaruszewicz, Sekretarza – Kazimierz Świącik, Skarbnika – Kazimierz Jaraczewski, zaś członków Zarządu – wspomniany Walerian Bielecki, Andrzej Koź i Henryk Kuzioła. Funkcję Przewodniczącego Oddziałowej Komisji Rewizyjnej pełnił już 2-gą kadencję Mieczysław Krzywiec.

Zarząd Oddziału VIII kadencji wybrany w trakcie Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego w dniu 25 czerwca 1971 roku rozpoczął przygotowania organizacyjne do konkursu na opracowanie nowego Centrum Białegostoku – na osi ul. Legionowej w kierunku ul. Kopernika. Prezesem był wówczas po raz drugi Marian Sordyl, V-ce Prezesem ds. twórczości – Janusz Szczepański, V-ce Prezesem ds. wewnętrznych – Mieczysław Krzywiec, Sekretarzem – Idzi Łukaszewicz, Skarbnikiem – Jan Prochowski, a członkami Zarządu – Leonard Budryk, Wiktor Panfiluk i Jerzy Zgliczyński. Przewodniczącym Oddziałowej Komisji Rewizyjnej był Kazimierz Jaraczewski.

IX kadencja Zarządu zaowocowała konkursem, a także realizacją wizji Wydziału Architektury, powołano bowiem na Politechnice Białostockiej – Instytut Architektury kształcący przyszłych architektów. W tym czasie obowiązki Prezesa sprawował Idzi Łukaszewicz, V-ce Prezesa ds. twórczości – Andrzej Koź, V-ce Prezesa ds. wewnętrznych – Waldemar Grenda, Sekretarza – Stanisław Żapieński-Piechota, Skarbnika – Kazimierz Święcik, zaś członków Zarządu – Stefan Bednarz, Henryk Toczydłowski, Jerzy Tryburski i Mirosław Zbichorski (ówczesny Architekt Miejski).

Kadencja obejmowała czasokres od 16 marca 1973r. do 24 kwietnia 1976 roku.

W trakcie X kadencji, trwającej od 24 kwietnia 1976r . do 10 listopada 1979r. ogłoszono i rozstrzygnięto otwarty konkurs na dzielnicę Starosielce, obejmującą obecne osiedla Słoneczny Stok, Leśną Dolinę, Zielone Wzgórza i Starosielce. Prezesem był wówczas Idzi Łukaszewicz, V-ce Prezesem ds. twórczości – Mirosław Zbichorski, V-ce Prezesm ds. wewnętrznych – Jan Citko, Sekretarzem – Henryk Toczydłowski, Skarbnikiem – Krystyna Jaroszewicz, zaś członkami Zarządu – Stefan Bednarz, Andrzej Chwalibóg, Andrzej Koź i Jerzy Tryburski. Tak jak i w poprzedniej kadencji, Przewodniczącym Oddziałowej Komisji Rewizyjnej był Kazimierz Jaraczewski.

XI kadencja, trwająca od 10 listopada 1979 r. do 23 maja 1984r. przypadła na okres stanu wojennego, gdy przez prawie rok SARP podobnie jak i inne stowarzyszenia nie mógł prowadzić statutowej działalności. Jednak dzięki energii i poświęceniu ówczesnej Prezes Zarządu, nieodżałowanej, Zdzisławy Hanysz-Grygoruk, przy wsparciu V-ce Prezesa ds. twórczości – Jerzego Marii Ullmana, V-ce Prezesa ds. wewnętrznych – Mieczysława Krzywca i pozostałych członków Zarządu, Oddział przetrwał, a co chyba najważniejsze – nie nastąpiła dezintegracja środowiska architektonicznego, o czym świadczyć może zorganizowana akcja samopomocowa, związana z zatrzymaniem przez SB, aktualnego wówczas członka Zarządu Oddziału – Andrzeja Chwaliboga.

W kolejnej XII kadencji od dnia 23 maja 1984 roku do 28 października 1987 roku, Prezesem Zarządu był Jerzy Maria Ullman, V-ce Prezesem ds. twórczości – Józef Matwiejuk, V-ce Prezesem ds. wewnętrznych – Janusz Szczepański, Sekretarzem – Zbigniew Gliński, Skarbnikiem – Barbara Bujnowska, zaś członkami Zarządu – Zdzisław Plichta, Maciej Pokorski i Danuta Łukaszewicz.

Kadencja ta zaowocowała zorganizowaniem Pracowni Usług Architektonicznych SARP, kierowanej przez Kazimierza Świącika. Pracownia ta umożliwiała koleżankom i kolegom architektom wykonywanie projektów na indywidualne zlecenia, bez konieczności uzyskiwania pozwoleń od ich aktualnych pracodawców, a jednocześnie stanowiła finansowe zaplecze działalności Oddziału.

Kadencja XIII to początki działalności Stowarzyszenia w nowej rzeczywistości politycznej, opartej na zasadach gospodarki wolnorynkowej oraz samorządności zawodowej. Większość państwowych biur projektów uległa likwidacji, a co za tym idzie przestały również działać istniejące w większości z nich koła SARP i należało określić nowe formy działalności stowarzyszenia. W tym trudnym okresie istnienia Białostockiego Oddziału SARP, Prezesem przez dwie następujące po sobie kadencje (XIII i XIV) była Barbara Bujnowska, której już z nami nie ma. W trakcie tych kadencji V-ce Prezesami ds. twórczości byli Henryk Toczydłowski i Andrzej Chwalibóg, V-ce Prezesami ds. wewnętrznych – Alicja Mieszkowska i Jerzy Tryburski, Sekretarzami – Iwona Rzędzian i Ryszard Filipczuk, Skarbnikami – Waldemar Jasiewicz i Robert Łucka, zaś członkami Zarządu Witold Czarnecki, Grażyna Dąbrowska-Milewska, Wiesław Iwaszczuk, Jerzy Jaruszewicz, Andrzej Koperski, Józef Matwiejuk, Jerzy Minkowski, Zdzisław Plichta, Maciej Pokorski i Marek Zalewski.

Nowy rozdział w działalności Zarządu otworzyła XV kadencja, trwająca od 28 stycznia 1994r. do 30 kwietnia 1997r., bowiem to w tym czasie Oddział Białostocki dorobił się własnej siedziby przy ul. Waszyngtona 3, nawiązana została współpraca z władzami rządowymi i samorządowymi, której wyrazem było nadanie przez Zarząd Główny SARP honorowego medalu BENE MERENTIBUS ówczesnemu Prezydentowi Miasta Białegostoku – Andrzejowi Piotrowi Lussie, jako przyjacielowi architektów i osobie rozumiejącej i doceniającej ich rolę w kształtowaniu przestrzeni publicznych, stanowiących o randze miasta oraz regionu. Stowarzyszenie było również organizatorem szeregu konkursów architektonicznych, opinii i ekspertyz zlecanych przez Zarząd Miasta.

Obowiązki Prezesa pełnił Andrzej Nowakowski, V-ce Prezesa ds. twórczości – Henryk Toczydłowski, V-ce Prezesa ds. wewnętrznych – Stanisław Łapieński-Piechota, Sekretarza – Danuta Deszczyńska, Skarbnika – Andrzej Poraszko, zaś członkami Zarządu byli: Barbara Bujnowska, Zdzisław Kazimierczuk, Jerzy Tryburski, Jerzy Uścinowicz oraz najbardziej inspirujący Andrzej Chwalibóg.

To właśnie w tej kadencji powstała, kontynuowana do dziś, tradycja karnawałowych balów architektów.

Prawdopodobnie w uznaniu dotychczasowej działalności na kadencję XVI w latach 1997-2000, wybrano ponownie dotychczasowego Prezesa i V-ce Prezesów z niewielkimi zmianami Prezydium Zarządu – Sekretarza, którym została Justyna Zalewska, Skarbnika, którą to funkcję powierzono Danucie Deszczyńskiej oraz członków Zarządu w osobach Jana Kabaca i Jerzego Uścinowicza ponownie zaś wybrano Barbarę Bujnowską, Andrzeja Chwaliboga i Jerzego Tryburskiego.

W trakcie XVI kadencji odbył się I Kongres Architektów Polskich w Gdańsku, przy jego organizacji najaktywniej uczestniczyli Justyna Zalewska i Andrzej Chwalibóg, przygotowując prezentację dokonań twórczych członków naszego Oddziału SARP. Dzięki energii i inicjatywie Andrzeja Chwaliboga, Henryka Toczydłowskiego i Jerzego Uścinowicza – Oddział SARP w Białymstoku organizuje cyklicznie co dwa lata seminaria poświęcone architekturze sakralnej, towarzyszące odbywającym się na Politechnice Białostockiej Targom Budownictwa.

XVII kadencja Zarządu, trwająca od 15 kwietnia 2000 r. do 29 kwietnia 2003 r. to, dzięki nowo wybranemu Prezesowi Markowi Tryburskiemu, dalsza integracja środowiska, aktywny udział w organizowaniu Izby Architektów, ustanowienie nagrody za najlepszą realizację roku oraz Honorowej Nagrody za Całokształt twórczości im. Stanisława Bukowskiego, organizacja comiesięcznych spotkań dla wymiany doświadczeń zawodowych oraz wrażeń z odbywanych przez koleżanki i kolegów podróży zagranicznych, udział przedstawicieli Kolegium Sędziów Konkursowych Oddziału w rozstrzyganiu konkursów, a także kontynuowanie inicjatyw Zarządów poprzednich kadencji.

Prezesem Zarządu XVII kadencji, jak już wyżej wspomniano, był Marek Tryburski, V-ce Prezesem ds. twórczości – Jerzy Uścinowicz, V-ce Prezesem ds. wewnętrznych – Stanisław Łapieński-Piechota, Sekretarzem – Justyna Zalewska, Skarbnikiem – Piotr Firsowicz, a członkami Zarządu – Andrzej Chwalibóg, Grażyna Dąbrowska-Milewska, Jan Kabac, Andrzej Nowakowski, Andrzej Poraszko, Henryk Toczydłowski i Joanna Czarnowicz zaś Przewodniczącym Oddziałowej Komisji Rewizyjnej, po raz kolejny, Edward Pasek.

O dokonaniach mijającej kadencji, która zapoczątkowana została w dniu 29 kwietnia 2003 roku, informuje aktualnie ustępujący Zarząd Oddziału.

Przedstawiając Państwu w wielkim skrócie historię istnienia i działania Oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP w Białymstoku, skoncentrowałem się jedynie na przypomnieniu nielicznych, lecz znaczących dokonań, a przede wszystkim na przypomnieniu ludzi inspirujących i działających aktywnie w SARP, na podstawie mandatu zaufania Białostockiego środowiska architektów, członków Stowarzyszenia.

Jeśli coś istotnego pominąłem wynikać to może ze szczupłości materiałów archiwalnych oraz zawodności ludzkiej pamięci, dlatego kończąc proszę o wybaczenie i dziękuję za uwagę.

Przygotował – przy współudziale arch. Edwarda Paska – arch. St. Łapieński-Piechota –

Białystok, listopad 2006 roku